Een interview van Simon Besteman (Dutch Cloud Community) met Arda Gerkens (ATKM)
Arda Gerkens is sinds 1 september 2023 bestuursvoorzitter van de Autoriteit online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal (ATKM). Mensen die al langer werkzaam zijn in de sector kennen haar als lid van de Tweede en daarna Eerste kamer. Tussen 2015 en 2023 was zij bestuursvoorzitter van het Expertisebureau Online Kindermisbruik, tegenwoordig Offlimits, waaronder ook het Meldpunt Kinderporno valt.
Simon Besteman ging met haar in gesprek over de rol en de bevoegdheden van de ATKM om de verspreiding van online terroristische en kinderpornografische content tegen te gaan.
Dit interview is ook in de podcast te beluisteren:
Beluister hier de podcast.
SB: Arda, om te beginnen met kinderporno. Hoe serieus is het probleem in Nederland?
AG: De opkomst van het internet heeft geleid tot een enorme toename van de verspreiding van kinderpornografisch materiaal. Waar in de jaren tachtig dergelijk materiaal bijna was verdwenen, zorgde het internet voor een explosieve groei. Tegenwoordig is er ook een toename van materiaal dat kinderen zelf verspreiden, vaak onder druk, naast uitgelekte foto’s. Het probleem is divers en omvangrijk, met precieze cijfers die moeilijk te bepalen zijn. Veel cijfers over beeldmateriaal zijn onbetrouwbaar, bijvoorbeeld omdat ze niets zeggen over of de beelden uniek zijn. Nederlandse servers worden vaak gebruikt voor het opslaan van dit materiaal, niet zelden via image hosters die zo onbewust bijdragen aan verspreiding.
SB: Wat is precies de scope en wat is het mandaat van de Autoriteit?
AG: Laten we beginnen met kinderpornografisch materiaal. Per 1 juli hebben we in principe een wet, dus de mogelijkheid om bevelen te geven waarin we eisen dat het materiaal verwijderd moet worden. De wet bepaalt dat dit niet langer dan 12 uur mag duren, maar wij mogen zelf die termijn bepalen.
We denken erover om aan te sluiten bij de termijn die we voor terroristische content hanteren. Dat is een uur en daarvan zien we dat dat goed haalbaar is. Als het niet wordt weggehaald binnen de termijn die wij gesteld hebben, dan kunnen we een last onder dwangsom opleggen, zoals dat heet. Als het niet wordt weggehaald kunnen we overgaan tot een bestuurlijke boete, die voor kinderpornografisch materiaal tot 10% van de omzet kan zijn. Echt een behoorlijk hoge boete dus.
Ons uitgangspunt zal zijn om zo dicht mogelijk naar de bron te gaan. Om heel veel redenen, maar vooral omdat je gewoon wilt dat het materiaal verwijderd wordt van het internet.
Maar soms kan het zijn dat we het niet bij de bron kunnen weghalen. Dan kunnen wij een stap verder gaan in de keten. Dus wanneer we de website-eigenaar niet kunnen bereiken, komen we uit bij de hostende partij en als die niet reageert of meewerkt, komen we uit bij de partij daarboven. Dat is waar het belangrijk is dat we samenwerken met de sector. De besluiten die we nemen in de keten moeten proportioneel zijn en de sector kan ons helpen bij het maken van die afweging. Wij zien gelukkig ook dat de sector zegt: “Ja, die troep willen we eigenlijk niet in Nederland.”
Uiteindelijk wil je niet dat je helemaal ergens bij een datacenter komt waar de stekker uit gaat, want dan trekken we ook de websites mee van de supermarkten en andere bedrijven. Dat is niet wenselijk.
SB: Er is inderdaad onrust ook over die tekst van de wetgeving die steeds verder in de keten gaat. De aanbieder van telecommunicatiediensten die aangesproken wordt. Je hoort mensen zich zorgen maken over dingen als DNS blokkades bijvoorbeeld. Hoe kijk jij hier naar?
AG: Die mogelijkheid zit In de wet en ik vind het altijd fijn om een uitgebreide gereedschapskist te hebben. Maar net zoals thuis heb ik daar instrumenten in zitten die ik zelden tot nooit gebruik. En ik snap de onrust. DNS blokkade is niet zo heel erg zinvol, want als je het echt hebt over de bad actors en die mensen die het persé willen vinden, die gaan er gewoon met de VPN omheen. Je kunt je afvragen hoe effectief het is. Tegelijkertijd is het goed om dat gereedschap te hebben. Stel dat je een website hebt waar nou het ergste van het ergste te zien valt.
En dan nog steeds moeten we beseffen dat dat een paardenmiddel is, wat maar een deel van het probleem oplost voor een bepaalde groep mensen. Dus nee, stel dat dat wetsartikel zou zijn vervallen, dan was ik er niet heel rouwig om geweest. Ik vind het veel belangrijker dat we in die keten kunnen ingrijpen. Dat uiteindelijk het materiaal gewoon weggehaald kan worden. Samenwerking tussen de sector en de Autoriteit is hierin heel belangrijk.
SB: Hoe verschilt het proces van kinderpornografisch materiaal met dat van terroristische content?
AG: Bij terroristische content en kinderpornografisch materiaal is het mandaat iets anders.
Voor terroristische content heeft de Autoriteit vergelijkbare bevoegdheden, met een focus op platformen. Zij hoeven de inhoud niet zelf te beoordelen, maar moeten het bevel opvolgen en kunnen daarna eventueel bezwaar indienen. Dit proces verschilt van Notice and Take Down (NTD), waarbij eerst een beoordeling plaatsvindt.
Voor terroristische content kunnen we alleen maar een bevel afgeven aan diegene die op verzoek van een derde partij informatie openbaart. Dat zijn over het algemeen platforms, bijvoorbeeld voor sociale media. In sommige gevallen spreken we rechtstreeks de hoster aan. Ook hier vinden we altijd dat je zo dicht mogelijk bij de bron moet blijven, maar hier kunnen we niet verder In de keten. Dus als het platform het niet weghaalt, kunnen we niet naar de hostingpartij van het platform als het gaat om terroristische content. Daar zullen de hosters eigenlijk door ons alleen maar aangesproken worden als het een website betreft die geen platform is. Bijvoorbeeld een jihadistische website. En dan moet dat weghalen binnen een uur plaatsvinden.
Daarnaast streeft de Autoriteit naar meer eenheid binnen de EU op het gebied van definities en kenmerken van terroristische content. Nederland heeft het initiatief genomen om een baseline voor terroristische content te ontwikkelen, vergelijkbaar met de aanpak van Interpol voor kinderpornografisch materiaal. Dit moet leiden tot gemeenschappelijke kenmerken die in alle landen strafbaar zijn.
SB: Wat kunnen hosters het beste doen? Hoe kan een hoster zich hierop voorbereiden? Wat moet die inrichten?
AG: Hosters in Nederland moeten ervoor zorgen dat hun contactinformatie up-to-date is, wat de communicatie en naleving van bevelen vergemakkelijkt. Zorg dus dat je WHOIS-gegevens actueel zijn zodat je snel kunt reageren op bevelen. Bedrijven die diensten in Europa aanbieden zijn volgens de wet verplicht om een vertegenwoordiging in Europa te hebben. Onze bevelen worden overigens binnen kantooruren afgegeven, zodat hosters niet midden in de nacht met bevelen worden geconfronteerd.
SB: Gaat de autoriteit de hosters helpen?
AG: De Autoriteit streeft naar een aanpak waarin hosters worden geholpen om geen problematisch materiaal te hosten en waarin samenwerkingen worden versterkt om effectief toezicht te houden. Er zijn natuurlijk initiatieven zoals de gedragscode Abusebestrijding, die heel nuttig zijn. Een onderdeel daarvan is een Know-Your-Customer beleid. De bedrijven die de code handhaven verplichten zich ertoe om te weten wie hun klanten zijn en hoe ze met hen in contact kunnen komen. Dit zijn wel vrijwillige regelingen. Het probleem is dat niet alle partijen hieraan deelnemen, met name niet degenen die problematisch materiaal verspreiden.
Natuurlijk kijken we ook naar de impact van verplaatsing van problematische partijen naar minder gereguleerde gebieden. Als de druk wordt opgevoerd, zien we ook partijen naar het buitenland vertrekken, soms zelfs naar plekken waar helemaal geen toezicht is. En dan heb je uiteindelijk je doel gemist, vind ik, want die partij gaat daar nog meer materiaal zitten verspreiden. Ik heb liever dat we hier in Nederland blijven en dat we met hen in gesprek kunnen gaan. “Hoe gaan we dit nu oplossen? Hoe zorgen we dat dat materiaal bij jou minder wordt?” Dat zou mijn uitgangspunt zijn. Dus ook dat ik met die hoster kan praten van hé, ik zie dat jij een aantal klanten hebt die toch veel dit probleem hebben. Hoe kunnen we jou helpen om dit voorkomen? Dat is wel echt het doel. Daarmee bereik je een echt resultaat, namelijk dat die content niet meer bereikbaar is.
Bij terroristisch materiaal is het zo dat wij ook blootstellingsbesluiten kunnen nemen. Dat wil zeggen dat als een platform dat in Nederland gevestigd is, meer dan twee keer per jaar terroristisch materiaal heeft, dan kunnen wij tegen diegene zeggen: “Jij bent blootgesteld aan het materiaal op dusdanige wijze dat we willen dat je gaat kijken hoe je dat in de toekomst kunt voorkomen.”
En daar kunnen we dan ook op sturen, daar geeft de wet ons wel mogelijkheden voor.
Daarom vind ik het zo belangrijk dat er een raad van advies en een sectorraad zijn en dat we met jullie ook in overleg kijken wat de beste aanpak is. Dan zit ik aan tafel met mensen die zeggen: “Nee, wij willen die troep ook niet.” En tegelijkertijd zitten we ook allemaal aan tafel om ervoor te zorgen dat het internet niet alleen schoon, maar ook open en vrij blijft en dat we niet de maatregelen treffen die het internet kunnen raken op zo’n manier dat het contraproductief is.
SB: Dank je wel Arda voor dit interview
Redactie: kijk voor meer informatie op de website van de ATKM (atkm.nl)
